Stall Nedir?

Stall bir diğer adıyla perdövites, uçağın havada tutunamayarak sağa veya sola yatmasına denir.

Stall Nasıl Oluşur?

Bir uçağın stall durumuna girebilmesi için iki sebep vardır. Bunlardan birincisi; uçağın motor gücünün yani hızının havada tutunma süratinin altına düşmesiyle, uçağın kanadının alt ve üst kısmında ilerleyen hava akımının düzensizleşmesi sonucu kanatta ki kaldırma kuvveti azalır ve uçağın ağırlığını kaldıramaz, bu durumda uçakta ‘’stall’’ meydana gelir. Stall durumuna giren uçak eğer düz uçuşta ve yüksek irtifada ise motor gücü arttırılır ve uçağın burnunu aşağı indirilirse uçak stall olmaktan kurtulabilir.

Stall oluşturan ikinci sebep ise uçağın hücum açısının artmasıdır yani uçağın kanadının hücum açısının artmasıyla kanat etrafındaki hava akımının eğilmesi artar ve akım yön değiştirerek hava girdapları oluşturmaya. Bu hava girdapları da uçağın havada tutunmasını engelleyerek uçağın yan yatmasına ve irtifa kaybederek yere doğru düşmesine sebep olur.

Stall sonucu; ileri gidiş durur ve hızlı bir irtifa kaybediş başlar. Eğer stall uçağın kalkış esnasında meydana geliyorsa, uçak henüz irtifa kazanamadığı için stall’dan kurtulma ihtimali yok denecek kadar azdır diyebiliriz. Bu yüzden kalkıştan önce pilotların yapmış olduğu briefingte uçağın ağırlığı ve hava yoğunluğu göz önünde bulundurularak tırmanma hızı değeri çok dikkatli hesaplanmalıdır.

Stall’a Giren Uçak Nasıl Kurtarılır?

Stall durumuna giren uçağın kanat üzerinde bulunan kontrol yüzeylerinde hava girdapları sebebiyle meydana gelen türbülans nedeniyle, uçakta titreme ve sarsıntı oluşmaya başlar. Uçağın stall’a girmesiyle birlikte, bu sebeple gerçekleşen kazalardan elde edilen acı tecrübeler sonucunda uçaklara, pilotu ikaz etmesi için sesli ve ışıklı sistemler kurulmuştur. Bu sesli ve ışıklı ikazın yanı sıra hava taşıtlarını kontrol etmeye yarayan kumanda kolu olan lövye, suni olarak sarsıcı bir mekanizma olan “Stick Shaker (Lövye sarsıcı)” ile titremeye başlayarak pilota uçağın tehlikede olduğu uyarısını verir.

Bu uyarıyı alan pilotun uçağı stall durumundan kurtarabilmesi için flaplar kapalı ise flapları açması, motor gücünü arttırarak uçağı hızlandırması ve uçağın burnunu aşağı indirerek hücum açısını azalması gerekir. Fakat bazı uçaklarda gelişen teknolojiyle birlikte lövyeyi otomatik olarak öne doğru iterek uçağın burnunun aşağı indirmesini sağlayan sistemler bulunmaktadır.

Stall’a giren her uçağın bundan kurtulabilmesi maalesef ki mümkün değildir. Bu durumdan kutrulmak her ne kadar kokpit ekibinin pilotaj yeteneğine bağlı olsa da en yetenekli pilotlar bile bazen stall’a giren uçağı kurtaramayabilir. Tarihte de birçok acı örneği olan stall durumu malesef ki bir yerden sonra ölümcül sonuçlar doğurabilmektedir.

Stall’un Hızını Etkileyen Faktörler

1)Yatış Açısı: Yatay durumda olan uçakların stall hızları ile yatış yaparken olan stall hızları aynı olmaz. Düz uçuşta stall hızı, keskin ve ani yatışlarda yüksek hızlara ulaşmaktadır.

2)Ağırlık: Uçakların ağırlıkları arttıkça, stall hızları da artmaktadır.

3)Flaplar: Flaplar taşıma kuvvetini artırarak uçağın stall olmasına engel olur. Bu yüzden stall’a giren uçağın flapları kapalıysa pilot flapları açar.

4)Türbülans: Türbülanslar, inişe geçen uçakların normal stall hızının üstünde uçtukları halde stall durumuna girmesine yol açmaktadır. Bu sebeple uçaklar inişe geçerken havada türbülans var ise yüksek bir yaklaşma hızına ulaşmaktadırlar.

5)Buzlanma ve Toz: Kanatların üzerinde toplanan toz ve oluşan buzlanma, kanatların üst yüzeyini pürüzlü hale getirerek kanattaki düzgün hava akımını bozar. Bu da stall hızının artmasına sebep olur.

6)Ağırlık Merkezinin Yeri: Uçağın ağırlık merkezi olması gereken yerden önde olur ise, pilot uçağın burnunu yukarı kaldırmak için yatay dümenleri yukarı konumuna getirir ve hızı artırır. Ağırlık merkezi geride olur ise stall hızı da azalır.

7)Süratsiz Kalma Hızı: Her uçağın, minimum seviyede süratsiz kalma hızı olmaktadır. Uçaklar yavaşladıkça uçakların kaldırma kuvveti de azalmaktadır. Kaldırma kuvveti, uçakların ağırlıklarından az olmaya başladığı noktaya süratsiz kalma hızı adı verilir. Bu noktada uçaklar yükseklik kaybetmeye başlamaktadırlar. Kanatlara çarpan hava akımı kanatların hücum kenarına paralel gelmesi gerekirken kanatların alt yüzeyine doğru bir açıyla gelmeye başlar ve hücum açısı artar. Belli bir alçalma hızında uçak stall olur.

Bu yazıyı da beğenebilirsiniz:

Slat Nedir?