SİVİL HAVACILIK VE HAVA TAŞIMACILIĞI

Sivil havacılık; Askeri faaliyet dışında ve askeri bir amaç güdülmeksizin yürütülen ve yapılan tüm havacılık faaliyetleridir. Havayolu işletmeciliği, Hava trafik kontrol hizmetleri,Hava seyrüsefer, Yer hizmetleri, eğitim ve bakım, Sportif havacılık faaliyetleri ( yelkenkanat, yamaç paraşütü, planör vb…) ile bu faaliyetlerin tümünün uluslararası kurallara uygun olarak koordinasyonu ve denetimiyle ilgili bütün faaliyetleri kapsar.

Belirlenen amaçları gerçekleştirmek için, hammade, para, biletleme, uçuş güvenlik, yolcu bindirme indirme, bagaj ve kargo gibi çeşitli işlemlerden geçerek hava taşımacılığı hizmetine dönüştürülen bir bütündür. 

Hava Taşımacılığı;

– Tarifeli taşımacılık

– Tarifesiz taşımacılık

– kişisel ve sportif taşımacılık

– Ticari ve endüstriyel amaçlı taşımacılık

– Kamu kurumları tarafından yapılan taşımacılık

– Uçuş eğitimi amaçlı yapılan taşımacılık

bölümlerinden oluşur. 

Havayolu taşımacılığının dünyadaki tarihsel gelişimini dört ana döneme ayırarak ele alırız. 

Oluşum Dönemi içerisinde hava taşımacılığı faaliyetleri Hava Posta Taşımacılığı ağırlıklı olarak tapılmıştır. Bu dönemin sonlarına doğru yolcu taşımacılığı faaliyetleri giderek önem kazanmıştır. Yolcu taşımacılığına yönelik ilk özel havayolları da bu dönemde kurulmuştur. İkinci Dünya Savaşı’nın başladığı (1938) yıllarında ise ülkelerin yaşadıkları siyasi krizlerden dolayı sivil hava taşımacılığına verilen önem yerini askeri havacılığa bırakmıştır.

Büyüme Dönemi ise İkinci Dünya Savaşı sırasında üretilen ve geliştirilen yeni uçaklar sayesinde hava taşımacılığı büyümeye devam etmiştir. Bu dönemde yolcu taşımacılığı önem kazanmıştır. 

Özellikle uzun menzilli ve koltuk kapasitesi yüksek uçaklar hava taşımacılığı faaliyetlerinin  geniş alanlara yayılmasını sağladı. Bu dönemde kurulan Yeni havacılık otoriteleri ile birlikte (Amerika’da 1938 Sivil Havacılık Otoritesi) sektördeki denetim eksikleri giderilmiştir. 

Olgunluk Dönemi ise jet motorlu uçakların kullanılmaya başlanmasından serbestleşme ye kadar olan zaman dilimini kapsar. (Boeing 707, DC-8  tipi uçaklar) 

Jet motorlu uçakların hava taşımacılığında kullanılmaya başlaması ile yakıt verimliliği artmış kıtalar arası uçuşlar tarifeli hale gelmiş ve uçuş Emniyeti artmıştır.    

Ilk geniş gövdeli jet motorlu uçaklar (B747) üretilmiş ve bu dönemde uçak üreticisi “AirBus”(1970) kurulmuştur. 

Uçak üreticisi artışıyla ve sektördeki artan talep ile sektörün büyüme hızı artmıştır.

Serbestleşme Döneminde ise Amerika Hükümeti’nin aldığı kararlarla Amerika’da ulusal çapta serbestleşme hareketi başlamıştır(1978). Bu hareket ve birlikte Hava Yolları’nın pazara erişim, pazara giriş, fiyat ve kapasite gibi konularda devlet müdahalesini ortadan kaldırarak piyasalardaki rekabet serbestleşmiştir. Artan rekabet ortamı ile birlikte hava taşımacılığı sistemindeki oyuncuların sayısı kısa sürede artış göstermiştir. Serbestleşme hareketi Amerika’dan sonra tüm dünyaya yayılmış ve sadece birkaç yıl içerisinde toplam uçak sayısı 2 katına çıkmıştır. 

Ülkemizdeki hava taşımacılığının temelleri 1910 lu yıllardan itibaren atılmaya başlanmıştır. İlk olarak gerekli alt yapının hazırlanması doğrultusunda çalışmalara öncelik verilmiştir. Bu amaçla 1912 yılında İstanbul Sefaköy’de Meydan ve Hangar inşası yapılmıştır Yine Aynı yıl içinde İstanbul Yeşilköy’de hava Mektebi açılmıştır Ancak bu yıllarda yapılan yatırımlar dünyadaki gelişimin çok gerisinde kalmıştır. 1914 yılında İstanbul Bilecik Eskişehir Tahire hattında ilk hava posta servisi tarihe geçmiştir. 1922 yılında Ankara Paris hattında dış hat hava taşımacılığı başlamıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Hava Kurumu’nun kurulması ile hava taşımacılığı faaliyetlerini daha fazla önem vermiştir. 1925 1952 yılları arasında uçak üretimine yönelik faaliyetler yapılmış ancak Amerika’dan alınan Marshall yardımları ile uçak üretimi konusundaki faaliyetlerini son vermiştir. 

Cumhuriyet döneminin en önemli gelişmesi ise Türk Hava Yolları’nın kurulmasıdır(1933). 1983 yılına kadar başka Havayolları kurulmuş olsa da bir türlü faaliyetlerine devam edememiştir. 1983 yılında halen günümüzde geçerli olan Türk sivil havacılık kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu Kanun ile birlikte ülkemizdeki hava taşımacılığı sektöründeki düzenleme eksiklikleri giderilmiştir. Ancak bu dönemde her ne kadar serbestleşme çabaları bulunsa da 2003 yılına kadar Ülkemizde bu durum sağlanamamıştır. Ülkemizde 2003 yılında Serbestleşme hareketi gerçek anlamında başlamıştır. Piyasadaki kısıtlamaların kaldırılması ile birlikte yeni Havayolları kurulmaya başlanmıştır. Diğer bir yandan hava taşımacılığı sisteminde yer alan havalimanları, yer hizmetleri İşletmeleri, kamu kuruluşları, gibi diğer sistem elemanlarının da sayısı kısa sürede artış göstermiştir 2003 yılında bayrak Taşıyıcısı (Türk Hava Yolları) havayolumuzun özelleştirilmesi ile birlikte hava taşımacılığı sektöründe Adil rekabet ortamı sağlanmış ve hem iç hem dış hatlarda uçuş ağımız büyük bir hızla gelişmiştir. 

Hava taşımacılığı uluslararası yapıda olmasından ötürü ülkeler arasındaki politik dengelerden etkilenmektedir. Diğer bir yandan ulusal bazdaki yönetimsel politikalarında etkisi olmaktadır Örneğin terör, yasal düzenlemeler, serbestleşme hareketi özelleştirme vb. 

Hava taşımacılığı ile ekonomik değişimler arasında yoğun bir ilişki vardır, ekonomide yaşanan durgunluk ve krizler olumsuzluk olarak etkilemektedir. 

Sosyal faktörler deyince akla ilk gelen faktör yolculardır. Toplumsal, demokratik değişiklikler (yaş, gelir düzeyi, cinsiyet vb) seyehat alışkanlıklarının değişimi gibi durumlar havacılığı etkiler. 

Sektörün kullandığı teknolojilerin gelişimi doğal olarak sektörün gelişmesinde de etkilidir. yeni uçakların tasarlanması yeni uçak sistemlerinin geliştirilmesi gibi durumlar buna örnektir. 

Küresel ısınma ve Bu durumun neden olduğu iklim değişiklikleri çevresel faktörlerdendir. küresel ısınma nedeniyle ülke yönetimleri yeni çevreci düzenlemeler getirmiştir, gürültü kirliliği konusunda da ciddi önlemler alınmaya başlanmıştır. 

1)Geleneksel Havayolları (Network Carrier); belli bir olgunluğa erişmiş, çok sayıda ve çok çeşit tipte uçaktan oluşan filo yapısına sahip hem iç hem de dış hat seferlerinden oluşan, geniş bir işletme ağı olan, büyük bütçelerde çalışan havayolu işletmeleridir. Genellikle tarifeli seferler yaparlar. “Ulusal Bayrak Taşıyıcısı” olarak bilinirler. Aynı uçakta  First Class, Bussines Class, Ekonomi plus ve Ekonomi sınıfları bulunur.  First ve Bussines Class için VIP/CIP özel bekleme salonları vardır. Genellikle topla dağıt (hub and spoke) ağını kullanırlar. 

Türkiye’ den TÜRK HAVAYOLLARI, Almanya’dan LUFTHANSA, 

Fransa’dan AİR FRANCE, 

İngiltere’den BRİTİSH AİRWAY, 

Amerika’dan AMERİCAN AİRLİNE, DELTA AİRLİNES, UNİTED AİRLİNES. 

2) Düşük Maliyetli Havayolları (law cast carrier); Düşük maaliyetlihavayolları sadece yolcunun daha düşük fiyatlarla taşınmasına odaklanır. Ve daha kısıtlı hizmetler sunar. Genellikle noktadan noktaya yolcu taşırlar (point to point). Düşük maliyetli Hava Yolları maliyetini azaltmak için geleneksel Hava Yolları’nın benimsemiş olduğu bazı hizmetlerden vazgeçerek daha ucuz fiyatla hizmet sunarlar. Uçakta ikram, öncelikli biniş, 2. Valizin taşınması gibi hizmetler için ek ücret alırlar. Düşük maliyetli Hava Yolları tek tip uçak ya da iki tip uçak filolarında bulundurur. Örnek olarak Türkiye’den Pegasus, 

İrlanda’da Rynair, 

Almanya’da Germanwings, 

ABD’de SouthWest. 

3)Charter Havayolu İşletmeleri

Çoğunlukla uçak kiralama yoluyla gerçekleşen tarifesiz havayolu İşletmeleridir. Charter Havayolları genellikle paket olarak (Hotel transfer ulaşım) satılan ve turistik merkezleri düzenlenen havayolu ulaşım ağıdır. Uçağın bir bölümünü ya da tamamını tur operatörlerine veya acentalara satarlar. kısa yada uzun mesafeli, noktadan noktaya ve belli dönemlerde faaliyet gösterirler. genellikle Turizm sektöründe kullanılır. 

Türkiye’den Sun Express, Onur Air

İngiltere’den Thomas Cook

4) Bölgesel Havayolu İşletmeleri

Genellikle ticari bir amaçla büyük yerleşim yerleri havaalanları ile kırsal bölgelerdeki küçük yerleşim yerlerindeki havaalanlarının arasında yolcu Kargo ve postanın, tarifeli ve tarifesiz olarak küçük uçaklarla taşınmasıdır. Genellikle 9-78 yolcu kapasiteli Turboprop ve 30 ile 108 yolcu kapasiteli bölgesel jetlerle uçuş hizmeti sunar. 

Türkiye’de İzair tarafından yapılmaktadır.